-
نویسنده: رها فهیمی
اگر تجربه مونتاژ کردن یک کامپیوتر را دارید، یا اینکه روال کار را در کنار یک متخصص تماشا کرده‌اید، شاید متوجه این قضیه شده باشید که اغلب برندهایی که اقدام به تولید قطعات کامپیوتر می‌کنند، از سه یا چهار پین برای کانکتور CPU استفاده می‌کنند. دلیل این که این امر اهمیت دارد، تفاوتی است که می‌توانیم بین فن‌های ۳ پایه یا ۴ پایه قائل باشیم. ما در ادامه قصد داریم که این موضوع را بررسی کرده و فاکتورهای مهمی را در مورد فن‌های ۳ پایه و ۴ پایه بررسی کنیم.
با توجه به افزایش سرعت و مصرف انرژی بالای پردازنده‌ها، این دستگاه‌ها همواره نسبت به سایر اجزای کامپیوتر، مقدار زیادی گرما تولید می‌کنند و این امر سبب می‌شود که عوارض عملکردی زیادی به‌صورت طبیعی برای آن‌ها ایجاد شود. در چنین مواردی، فن‌ها برای کنترل درجه حرارت، به کمک پردازنده‌ها می‌آیند تا بتوانند قابلیت اطمینان، بازدهی انرژی و فیدک عالی سرعت را برای این دستگاه‌ها فراهم کنند. فن‌ها می‌توانند سرعت چرخش خود را کنترل کرده و از ولتاژ خود برای جلوگیری از بی ثباتی و آسیب‌هایی که ممکن است به کاهش عمر کامپیوتر منجر شود، استفاده کنند. ما در ادامه نگاه ویژه‌ای به ساخت و ساز و نسل آینده فن‌های ۳ پایه و ۴ پایه خواهیم پرداخت و بهترین نکات را در مورد آن‌ها بررسی می‌کنیم.
فن ۳ پین
اتصال فن ۳ پین، از طریق سه نشانگر انجام می‌شود که طبق تعداد سیم‌ها متغیر خواهد بود. سیم اول برای برق بوده و دارای ۴ الی ۱۲ ولت انرژی است. سیم دوم برای اتصال کوتاه بوده و سیم سوم نیز یک سیگنال تکنومتریک محسوب می‌شود که به عنوان سنسور سرعت عمل خواهد کرد. این سنسور وظیفه نظارت روی سرعت و عملکرد فن را برعهده دارد.
یک سیگنال تاکنومتریک، با انتقال سرعت چرخش پروانه فن در ولتاژ سمی بین ۵ تا ۱۲ ولت، می‌تواند سطح توان اعمال شده به موتور سیستم را تنظیم کند. به این ترتیب، سرعت فن با افزایش یا کاهش ولتاژ روی کابل برق، به‌طور معمول کنترل می‌شود.
حتما بخوانید: معرفی بهترین نرم افزارهای مخصوص تست پایداری کامپیوتر (پردازنده، رم، کارت گرافیک و …)
فن ۴ پین
هدر فن ۴ پین، معمولا در مادربردهای مدرن یافت می‌شود. اتصال فن ۴ پایه کمی متفاوت است و البته که با اتصال ۳ پین نیز دقیقا همین کار انجام می‌شود. سیم چهارم اضافی که در فن ۴ پین قرار دارد، PWM نام داشته و برای کنترل بار منبع تغذیه کاربرد دارد. از این سیم برای سرعت چرخش پروانه فن نیز استفاده می‌شود.
سیم PWM برای خنک سازی مناسب پردازنده در سیستم‌های مدرن کامپیوتری بسیار مهم محسوب می‌شود. سیم چهارم، RPM را با استفاده از یک سیگنال PWM تنظیم می‌کند و همزمان نیز می‌تواند فیدبک دور سنج را برای فن فراهم کند. به عبارت دیگر، هرچه قدر که ولتاژ بیشتری روی سیم پیچ موتور فن اعمال شود، سرعت چرخش بیشتر شده و عکس این ماجرا نیز صحیح خواهد بود.
بعد از اینکه اتصالات فن ۳ پین و ۴ پین را متوجه شدیم، وقت آن رسیده است که تفاوت بین آن‌ها را نیز متوجه شده و نگاه تحلیلی بهتری روی آن‌ها ارائه دهیم.
تفاوت بین فن ۳ پین و ۴ پین
بین کانکتورهای ۳ پین و ۴ پین فن، چهار تفاوت عمده وجود دارد که در ادامه به ترتیب آن‌ها را توضیح می‌دهیم.
۱. PWM (مدولاسیون عرض پالس عرضی)
فن‌های PWM که همان فن‌های ۴ پین محسوب می‌شوند، به طور همزمان می‌توانند ولتاژ فن را کنترل کنند. به عنوان مثال، اگر پردازنده مشغول کار سنگینی روی کامپیوتر باشد، فن ۴ پین ولتاژ را برای کنترل دما افزایش می‌دهد. به همین ترتیب، وقتی پردازنده قصد انجام کار سبکی را دارد، ولتاژ و دور در دقیقه فن به‌طور خودکار شروع به کند شدن می‌کند.
در مورد اتصالات فن ۳ پین نیز میتوانید سرعت چرخش را کنترل کنید، اما مسئله این است که این کنترل به‌صورت حدودی خواهد بود و به اندازه فن‌های ۴ پین، نمی‌توانند عملکرد خودکار و دقیق داشته باشند. اگرچه، فن ۳ پین نیز می‌تواند ولتاژ خود را کنترل کنند؛ یعنی هرچه قدر که ولتاژ کمتری را از سیستم دریافت کنیم، سرعت چرخش نیز کمتر خواهد شد. این موضوع ممکن است برای نیازی که یک رایانه شخصی مدرن دارد، کافی نباشد. به همین دلیل یک فن ۴ پین عملکرد عالی خودش را به وضوح نمایش خواهد داد.
به همین دلیل، وجود PWM در مادربردهای مدرن و سایر کارت‌های گرافیک و غیره، ضروری است و باید به نوع فنی که خریداری می‌کنید، توجه ویژه داشته باشید.
۲. نویز
همان‌طور که می‌دانید، PWM میزان RPM فن را تنظیم می‌کند. به این ترتیب، فن بر اساس نیاز به دما، RPM را تغییر داده و میزان نویز را تا حد زیادی از بین می‌برد. این در حالی است که فن‌های ۳ پین، کاملا در حداکثر پتانسیل خود می‌چرخند و در نتیجه، شما صدای بسیار بیشتری نسبت به فن‌های ۴ پین خواهید شنید.
۳. بهره‌وری
فن‌های سی پی یو همواره روی هیت سینک آلومینیومی یا مسی قرار می‌گیرند که می‌توانند از نوع فن‌های ۳ پین یا ۴ پین باشند. ۳ کانکتور معمولی برای فن‌های کوچک با مصرف برق پایین طراحی شده است. این در حالی است که کانکتورهای ۴ پین فن برای پردازنده‌های مدرن با مصرف بیشتر طراحی شده‌اند و همین موضوع تفاوت زیادی را ایجاد می‌کند.
حتما بخوانید: آموزش اورکلاک کردن پردازنده CPU
۴. عمر موثر فن
فن‌هایی که دارای ۴ پین هستند، عمر بالاتری را نسبت به فن‌های ۳ پین تجربه می‌کنند. این بدان دلیل است که فن ۴ پین براساس دمای موردنیاز، می‌تواند RPM و ولتاژ خود را تغییر دهد. برعکس این موضوع، فن ۳ پین در بیشتر مواقع کار می‌کند و خود را به پتانسیل بالای چرخش خود می‌رساند. همین روند سبب می‌شود که از عمر آن کاسته شده و در نتیجه زودتر از رده خارج شود. در چنین شرایطی، کارایی یک فن ۳ پین زودتر از فن ۴ پایه از دست می‌رود.
کدام یک را باید خریداری کنیم؟
هر زمانی که قصد خرید فن پردازنده برای سیستم خود را دارید، حتما فنی را خریداری کنید که دارای PWM باشد. آینده قطعا به سمت اتصال ۴ پین در هدر مادربرد حرکت می‌کند و این اتصالات در کنار بخش VRM مادربردهای جدید قرار می‌گیرد. همان‌طور که می‌دانید، این اتصالات فن PWM، در مقایسه با فن‌های ۳ پین بسیار عالی هستند. همچنین باید بگوییم که این فن‌ها از چهار کولر متصل به پین‌ها، برای خنک سازی پردازنده استفاده می‌کنند و به همین دلیل، عملکرد پردازنده نیز بهتر خواهد شد. این در حالی است که فن خنک کننده‌های معمولی، تنها به ۳ پین مجهز هستند و خنک سازی کمتری صورت می‌گیرد. بنابراین دلایل زیادی وجود دارد که ضروری بودن خرید یک فن ۴ پین برای ما اثبات شود.
در ادامه قصد داریم که چند سوال مهم در این رابطه را بررسی کرده و به آن‌ها پاسخ دهیم.
سوال‌های متداول
تفاوت مهم فن ۳ پین با فن ۴ پین در چیست؟
در عمل، تفاوت قابل توجه بین آن‌ها این است که فن‌های ۴ پین اجازه می‌دهند تا RPM براساس نیاز به دمای خنک کننده، تغییر پیدا کند. این روند باعث کاهش سر و صدای فن شده و مصرف برق آن را نیز کاهش می‌دهد. این در حالی است که فن ۳ پین هم می‌تواند ولتاژ را کنترل کند، اما این ولتاژ نمی‌تواند تبدیل شده و میزان RPM فن را تغییر دهد. دقت این کنترل هم به اندازه فن‌های ۴ پین نیست و یقینا این تفاوت را احساس خواهید کرد.
حتما بخوانید: مقایسه نسل های cpu اینتل
فن‌های PWM در نوع ۳ پین هم در بازار تولید می‌شوند؟
فن‌های PWM همواره با کانکتورهای فن ۴ پین در بازار وجود دارد. سیم اضافی توانایی تنظیم سرعت چرخش را با توجه به دمای پردازنده دارد و به همین دلیل، با سه سیم، به هیچ عنوان چنین کاربردی قابل پیاده سازی نیست.
آیا فن‌های ۳ پین قابلیت کنترل سرعت و ولتاژ را ندارند؟
خیر – فن‌های ۳ پین نیز از سیم سیگنال مخصوص به خودشان استفاده می‌کنند، اما سرعت چرخش پروانه به تغییر ولتاژ کابل بستگی دارد. اگرچه باید توجه داشته باشید که در بعضی از موارد، کنترل سرعت خیلی دقیق نخواهد بود و حالت خودکار آن هم مانند یک فن ۴ پین کار نمی‌کند.
فن‌های PWM همیشه بهتر هستند؟
بله – ارزش تهیه فن‌های PWM به قدری بالا است که به کل می‌توانیم فن‌های ۳ پین را در مقابل آن شکست خورده تلقی کنیم. دلیل این امر آن است که فن‌های PWM ساکت هستند و با مقیاس دمایی که ارائه می‌دهند، بسیار بهتر از دیگر فن‌ها کار می‌کنند. در نتیجه این فن‌ها آینده اتصالات خنک کننده‌ها هستند. همچنین، وجود کانکتورهای PWM برای فن‌هایی که به‌صورت کابینتی روی مادربرد قرار می‌گیرند، توصیه می‌شود.
آیا می‌توان فن ۳ پایه را به هدر فن ۴ پین وصل کرد؟
بله – شما میتوانید چنین کاری را انجام دهید. بیشتر مادربردهایی که از هدر ۳ پین استفاده می‌کنند، به شما این امکان را می‌دهند که فقط با اتصال ۳ پین فن کار کنید. در واقع پایه چهارم تنها برای PWM کار می‌کند.
شما میتوانید برای خرید و خواندن مقاله های بیشتر به فروشگاه مقداد آی تی و مجله مقداد آی تی مراجعه کنید.
